Xocalı faciəsi haqqında məlumat
Tarixin yaddaşına qanla yazılmış gecələr var ki, onların ağrısı illər keçsə də unudulmur. 1992-ci ilin fevral ayının 25-dən 26-na keçən gecə Azərbaycan xalqı üçün məhz belə bir gecə idi – Xocalı faciəsi. Bu, təkcə bir şəhərin işğalı deyil, bir millətin taleyində dərin yaralar açan soyqırım idi. Xocalı faciəsi müasir Azərbaycan tarixinin ən dəhşətli və qanlı hadisələrindən biridir.Hadisə nəticəsində yüzlərlə dinc sakin – qadınlar, uşaqlar, yaşlılar amansızlıqla qətlə yetirilmiş, işgəncələrə məruz qalmış və əsir götürülmüşdür. Həmin gecə Xocalı sakinləri üçün zaman dondu, dünya isə bir anlıq susdu...
Xocalı faciəsinin səbəbləri və başvermə konteksti
Xocalı faciəsi Ermənistanın Azərbaycana qarşı həyata keçirdiyi etnik təmizləmə və işğal siyasətinin tərkib hissəsi idi. 1988-ci ildən etibarən Ermənistan Dağlıq Qarabağda və ətraf ərazilərdə azərbaycanlılara qarşı silahlı hücumlar təşkil etməyə başlamışdı. Xocalı şəhəri isə Qarabağın mühüm strateji məntəqələrindən biri idi və orada yerləşən yeganə hava limanı işğalçılar üçün mühüm əhəmiyyət daşıyırdı.
1992-ci ilin fevralına qədər Xocalı bir neçə ay ərzində blokadaya alınmış, şəhərin elektrik enerjisi və digər kommunal xidmətləri kəsilmişdi. Əhalinin ərzaq və tibbi ləvazimat baxımından ciddi çətinlikləri var idi. Şəhərin müdafiəsini əsasən yerli özünümüdafiə dəstələri təşkil edirdi, lakin onların silah-sursatı kifayət qədər deyildi.
Faciənin gedişi
1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan silahlı qüvvələri ağır artilleriya və zirehli texnikanın müşayiəti ilə Xocalıya hücum etdi. Şəhərin dinc əhalisi panika içində meşələrə, dağlara doğru qaçmağa çalışdı. Lakin bu zaman Ermənistan hərbi qüvvələri tərəfindən mühasirəyə alınaraq kütləvi şəkildə qətlə yetirildilər.
Şahidlərin dediklərinə görə, insanlar xüsusi amansızlıqla öldürülmüş, qadınlar və uşaqlar işgəncələrə məruz qalmış, bəzilərinin başları kəsilmiş, gözləri çıxarılmış, bədən üzvləri kəsilmişdir. Qar və çovğunlu havada sağ qalmaq ümidi ilə qaçanlar arasında donaraq ölənlər də olmuşdur. Əsir götürülənlər isə ağır işgəncələrə məruz qalmış, bəziləri sonradan dəyişdirilsə də, bir çoxunun taleyi bu günədək naməlum qalır.
Xocalı soyqırımı: Statistik məlumatlar
Xocalı soyqırımı nəticəsində:
- 613 nəfər qətlə yetirilmişdir, onlardan:
- 63-ü uşaq,
- 106-sı qadın,
- 70-i isə yaşlı insanlar idi.
- 8 ailə tamamilə məhv edilmişdir.
- 487 nəfər ağır yaralanmışdır.
- 1275 nəfər əsir götürülmüşdür.
- 150 nəfərin taleyi hələ də naməlumdur.
Xocalı faciəsinin beynəlxalq səviyyədə tanınması
Xocalı soyqırımı dünya ictimaiyyəti tərəfindən tədricən tanınmağa başlanmışdır. Türkiyə, Pakistan, Meksika, Kolumbiya, Çexiya, Sudan, İordaniya, Honduras, Bosniya və Herseqovina, Peru, Rumıniya və bir sıra digər ölkələr Xocalı faciəsini soyqırım kimi tanımışdır. Bundan əlavə, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı da bu faciəni qətiyyətlə pisləmişdir.
Hər il fevralın 26-da Azərbaycanda və dünyanın müxtəlif ölkələrində Xocalı qurbanlarının xatirəsinə həsr olunmuş tədbirlər keçirilir. “Xocalıya ədalət” beynəlxalq kampaniyası çərçivəsində bu faciə ilə bağlı həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması məqsədilə müxtəlif təşəbbüslər həyata keçirilir.
Xocalı soyqırımının hüquqi qiymətləndirilməsi
Xocalı faciəsi təkcə bir hərbi cinayət deyil, həm də beynəlxalq hüquqa əsasən soyqırım aktıdır. 1948-ci il BMT-nin "Soyqırımın qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında Konvensiyası"na əsasən, müəyyən bir etnik və ya milli qrupun məqsədli şəkildə məhv edilməsi soyqırım hesab edilir. Xocalıda baş verən hadisələr də bu meyarlara tam cavab verir.
Nəticə
Xocalı soyqırımı Azərbaycan xalqının yaddaşında silinməz iz qoymuş faciədir. Bu faciə, təkcə azərbaycanlılara qarşı törədilmiş bir qətliam deyil, həm də insanlığa qarşı ağır bir cinayətdir. Dünya birliyi bu cür hadisələrin təkrarlanmaması üçün Xocalı həqiqətlərini qəbul etməli və ədalətin bərqərar olması üçün ciddi addımlar atmalıdır.
Azərbaycan xalqı isə Xocalı faciəsinin qurbanlarını daim anır, onların xatirəsini yaşadır və bu soyqırımın dünya tərəfindən tam şəkildə tanınması üçün mübarizəsini davam etdirir.
