20 Yanvar Haqqında Məlumat
20 Yanvar 1990-cı il, Azərbaycanın müstəqillik mübarizəsinin tarixində silinməz iz buraxmış və xalqın mübarizə ruhunu yüksəltmiş, həmçinin faciəli bir hadisə olaraq yaddaşlara həkk olunmuş bir gündür. Bu tarixdə Sovet İttifaqının rəhbərliyi tərəfindən Bakıya edilən hərbi müdaxilə nəticəsində yüzlərlə mülki vətəndaş həlak oldu, çox sayda insan yaralandı və şəhər boyunca böyük dağıntılar baş verdi. Bu hadisə, 1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqillik əldə etməsinə gedən yolu sürətləndirdi və xalqın birlik və mübarizə iradəsini daha da möhkəmləndirdi.
Hadisənin Tarixi və Siyasi Konteksti
1980-ci illərin sonlarına doğru, Sovet İttifaqı çətin bir dövr yaşayırdı. Gərgin iqtisadi vəziyyət, sosial qeyri-sabitlik və müxtəlif respublikalarda artan milli hərəkatlar Sovet rejiminin daxili və xarici siyasətində ciddi problemlər yaratmağa başlamışdı. Azərbaycanın da daxil olduğu bu cür gərginliklərdən biri, xüsusilə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı idi.
1988-ci ildən başlayaraq, Ermənistan və Azərbaycan arasında Dağlıq Qarabağda ərazi mübahisələri sərt qarşıdurmalara səbəb olmuşdu. Bu, həm Ermənistan, həm də Azərbaycan xalqında milli hissləri gücləndirdi və müstəqillik tələblərini artırdı. Sovet rejimi bu etirazları boğmaq üçün müxtəlif repressiv tədbirlər görsə də, bu addımlar yalnız cəmiyyətin daha da radikallaşmasına səbəb oldu.
Azərbaycan SSR-də siyasi vəziyyətin gərginləşməsi nəticəsində 1989-cu ildə Azərbaycanın xalq cəbhəsi təşkilatları, müstəqillik və azadlıq uğrunda genişmiqyaslı etirazlar təşkil etməyə başladılar. 1990-cı ilin əvvəllərində isə vəziyyət artıq nəzarətdən çıxmağa başlamışdı.
Müdaxilənin Başlanması
1990-cı ilin yanvarında Azərbaycan Sovet İttifaqından müstəqillik əldə etmək uğrunda daha kəskin addımlar atmağa başladı. Bakı şəhərində keçirilən nümayişlərdə xalq müstəqillik və azadlıq tələblərini irəli sürürdü. Sovet rəhbərliyi, Azərbaycanın müstəqilliyinə qarşı ciddi təzyiqlər göstərərək, Bakı şəhərinə böyük bir hərbi qüvvə göndərməyə qərar verdi.
Yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə, Sovet ordusu, xüsusi olaraq Sovet ordusunun 2-ci motorlu atıcı diviziyası və digər hərbi hissələr ilə Bakı şəhərinə daxil oldu. Tanklar, zirehli transportyorlar və çoxsaylı hərbi maşınlar ilə mülki əhaliyə qarşı zor tətbiq edildi. Hərbçilər, müxtəlif küçələrdə və meydanlarda atəş açaraq, şəhər üzərində nəzarət qurmağa başladılar. Bu zaman mülki insanlar, xüsusilə şəhərin mərkəzindəki insanlar, heç bir müqavimət göstərə bilmədən Sovet hərbi qüvvələrinin zərbələrinə məruz qaldılar.
Hadisənin Gedişi
20 Yanvar günü Bakıda baş verən hadisələr bütün Azərbaycanın müstəqillik hərəkatını sarsıtdı. Sovet ordusu və milis qüvvələri, şəhər üzərində təcili nəzarət qurmaq üçün geniş miqyaslı bir əməliyyat başladılar. Mülki əhaliyə qarşı tətbiq olunan zorakılıq, tankların şəhər üzərində irəliləməsi, insanların küçələrdə öldürülməsi və evlərə atəş açılması ilə davam etdi.
Bakıdakı xəstəxanalarda minlərlə yaralı xəstəxanaya yerləşdirildi, çoxları ciddi yaralarla təcili yardım almağa çalışırdı. O dövrün rəsmi məlumatlarına görə, 131 nəfər həlak olmuş, 600-dən çox insan yaralanmışdır. Lakin müstəqil tədqiqatçılar və şahidlər bu rəqəmlərin daha yüksək olduğunu iddia edirlər.
Sovet ordusunun müdaxiləsi həmçinin digər şəhərlərdə də ciddi gərginliyə səbəb olmuşdu, lakin Bakıda baş verənlər ən faciəli və ən geniş miqyaslı əməliyyat oldu.
Beynəlxalq Reaksiya və Sovet İttifaqının Cavabı
Sovet hakimiyyəti, 20 Yanvar hadisələrini "nizama salınma" kimi təqdim etməyə çalışdı və bu əməliyyatı “Azərbaycanın dövlət orqanlarının yerinə yetirə bilmədiyi vətəndaş müharibəsi vəziyyətinin qarşısını almaq” kimi açıqladı. Lakin beynəlxalq aləmdə bu müdaxilə pisləndi və mülki insanlara qarşı tətbiq edilən zorakılıq qınaq obyektinə çevrildi.
Sovet rəhbərliyi, bu hadisələrin təsirlərini azaltmaq üçün bəzi addımlar atmağa çalışsa da, Azərbaycan cəmiyyətindəki reaksiya müsbət olmadı. Çünki 20 Yanvar hadisəsi, Sovet rejiminin işğalçı və repressiv xarakterini bir daha ortaya qoydu. Azərbaycandakı milli azadlıq hərəkatı daha da şiddətləndi.
Faciənin Əhəmiyyəti və Azərbaycan Tarixindəki Yeri
20 Yanvar hadisəsi, Azərbaycanın müstəqillik mübarizəsinin ən qaranlıq və ən faciəli anlarından biri oldu. Bu hadisə Azərbaycanın Sovet İttifaqı ilə olan əlaqələrini sona çatdıran bir mərhələ oldu. Həmçinin, bu faciə, xalqın milli birliyini daha da gücləndirdi və Azərbaycanın müstəqilliyinə gedən yolu sürətləndirdi.
20 Yanvarın Azərbaycan xalqı üçün əhəmiyyəti həm də ondan ibarət oldu ki, o dövrün rəhbərliyi və müstəqillik yolunda olan xalq arasında daha böyük bir həmrəylik yarandı. Hadisə, həmçinin Azərbaycanın xalqının mübarizə ruhunu simvolizə etdi və millət olaraq müstəqilliyə olan arzularını daha da gücləndirdi.
20 Yanvarın Anılması və Xatirəsi
Azərbaycan xalqı üçün 20 Yanvar günü, müstəqillik uğrunda verilən böyük qurbanların yad edildiyi bir gündür. Hər il 20 Yanvar Şəhidlər Günü kimi qeyd edilir. Bakıda və ölkənin digər şəhərlərində bu gün münasibətilə anım mərasimləri keçirilir. Şəhidlər xiyabanında, 20 Yanvar şəhidlərinin məzarları ziyarət edilir və onların xatirəsi yad edilir. Dövlət tərəfindən bu günlə bağlı xüsusi tədbirlər görülür.
20 Yanvarın Azərbaycanın müstəqillik tarixindəki əhəmiyyəti və simvolik rolu daim xatırlanır. Bu faciə, xalqın mübarizə və azadlıq uğrunda verdiyi əvəzsiz qurbanları əks etdirir və Azərbaycanın müstəqil dövlət olaraq gələcək nəsillərə daha qüdrətli bir iradə ilə addımlamasına səbəb olmuşdur.
Nəticə
20 Yanvar hadisələri, Azərbaycanın müstəqillik yolunda verdiyi ən böyük qurbanlardan biri olmaqla yanaşı, həm də xalqın iradəsinin və mübarizə əzminin simvoludur. Bu faciə, bir xalqın güclü müstəqillik istəyini və Sovet rejiminə qarşı mübarizəsini dünya üzərinə daşıdı. 20 Yanvar, Azərbaycanın müstəqilliyini qazanması üçün gedilən yolun ən önəmli mərhələlərindən biri olmuş və bu gün Azərbaycan xalqı üçün heç vaxt unudulmayacaq bir tarix olaraq qalır.
