
Kibrit Haqqında Məlumat | Kibritin kəşfi və növləri
Kibrit – kiçik bir qığılcımın böyük dəyişikliklər yaratdığı sadə, amma möhtəşəm bir ixtira. O, işıq, istilik və ümidin kiçik bir çubuqda cəmləşmiş simvoludur. Kibritin tarixi, necə işlədiyi və həyatımıza necə daxil olduğu haqqında daha çox şey öyrəndikdə, onun sadə bir şey olmadığını anlayırıq. Bu yazıda kibritin yaranma tarixini, növlərini, işləmə prinsiplərini və gündəlik həyatda oynadığı rolu araşdıracağıq.
Kibritin Tarixi
Kibritin tarixinin çox qədimlərə getdiyi iddia edilsə də, ilk kibritin müasir formasının 19-cu əsrin əvvəllərində yaradıldığı qəbul edilir. Kibritin ilk prototipi, 1827-ci ildə ingilis kimyaçı və həkimi John Walker tərəfindən icad edilib. O, həmin dövrdə kibritin "kimyəvi qığılcımlarla" alışmasını təmin edən xüsusi bir maddə tapmışdı. Bu maddə, bir qədər qıcıqlanmağa qarşı həssas olan və yanmağa başladığında odun alovunu alabilən bir tərkibə sahib idi.
Ancaq Walker'in yaratdığı kibritlər, bugün istifadə etdiyimiz kibritlərdən çox fərqli idi və özündə müəyyən çətinliklər və təhlükələr daşıyırdı. Həmin kibritlər, alovun çıxa bilməsi üçün daha çox sərt sürtünmə və xüsusi şərtlər tələb edirdi. Bu kibritlər həm də təhlükəli ola bilərdi, çünki onların tərkibində istifadə olunan maddələr bəzən zəhərli və ya alovlanmaya səbəb ola bilirdi.
Bir neçə il sonra, 1830-cu illərdə, Charles Sauria adlı bir fransız kimyaçı kibritin təkmilləşdirilməsi ilə əlaqədar yeni bir texnologiya təklif etdi. O, kibritin üzərindəki maddənin tərkibini dəyişdirərək daha təhlükəsiz və praktik hala gətirdi. Həmin dövrdə kibritlərin istifadəsi daha geniş yayıldı.
Kibritin Növləri
Günümüzdə kibritlər əsasən iki növə ayrılır: quru kibritlər və nəm kibritlər.
-
Quru Kibritlər: Bunlar ən çox istifadə olunan kibrit növüdür. Çox vaxt quru, xüsusilə ətraf mühitdən asılı olmayan şəraitdə istifadə olunur. Quru kibritlərdə alışma prosesi, kibritin başındakı kimyəvi maddələrin sürtünmə ilə yanmasına əsaslanır.
-
Nəm Kibritlər: Nəm kibritlər isə daha xüsusidir və müəyyən mühitlərdə istifadə olunması tövsiyə edilir. Bu kibritlər, xüsusilə rütubətli şəraitdə belə alışma qabiliyyətinə malikdir və nəmli havada istifadə edilə bilər. Nəm kibritlər, başqa bir əlavə maddə ilə işlənir və onların üzərindəki xüsusi tərkib, onları rütubətli şəraitlərdə belə aktiv saxlamağa imkan verir.
Kibritin İşləmə Prinsipi
Kibritin işləmə prinsipi, sadə bir kimyəvi reaksiyaya əsaslanır. Kibritin başında, xüsusilə sürtünmə ilə əlaqəli maddələr olan bir neçə kimyəvi tərkib yer alır. Kibritin başı, əsasən fosfor, kükürd, xlorat və digər maddələrdən ibarət olan bir qatla örtülüdür. Bu maddələr birləşərək sürtünmə zamanı alovlanır.
Kibritin başı ilə tərəfini sürtdüyünüz zaman bu maddələr təmasda olur və kimyəvi reaksiya başlayır. Bu reaksiyadan çıxan istilik, kibritin başını yandırır və kibrit alovlanır. Bu alov, yanma prosesinin başlanğıcıdır və kibritin özünün yanmasına səbəb olur.
Kibritin başı, xüsusən asidik maddələrin qarışığından hazırlanır, buna görə də kibritlər yalnız müəyyən bir səthlə sürtünəndə alovlanır. Kibritin üzərindəki maddələr, bu prosesi daha asan və təhlükəsiz etmək üçün bir-birinə uyğun şəkildə seçilir.
Kibritin Tərkibi
Kibritin hazırlanmasında istifadə olunan maddələr, kibritin keyfiyyətini və təhlükəsizliyini müəyyən edir. Kibritin tərkibində ən çox istifadə olunan maddələr:
-
Fosfor: Kibritin ən əsas maddələrindən biridir. İlk kibritlərdə "qırmızı fosfor" istifadə edilirdi, lakin sonrakı dövrlərdə "qaranlıq fosfor" daha təhlükəsiz və effektiv tapıldı.
-
Kükürd: Kibritin alovlanma və yanma xüsusiyyətini təmin edən bir maddədir. Kükürd, kibritin alovlanmasının davamlı və stabil olmasını təmin edir.
-
Kaliyum xlorat: Kibritin başında istifadə edilən bir başqa mühüm kimyəvi birləşmədir. Kaliyum xlorat, kimyəvi reaksiyanı başlatmağa və kibritin yanmasına kömək edir.
-
Duzlar və digər kimyəvi maddələr: Kibritin istifadəsinin təhlükəsiz olmasını təmin etmək üçün əlavə maddələrdən istifadə olunur. Bu maddələr, kibritin çox asan alovlanmamasını və həmçinin təhlükəsiz olmasını təmin edir.
Kibritin İstifadə Sahələri
Kibrit, sadəcə od yandırmaq üçün deyil, bir çox digər sahələrdə də istifadə olunur. Bu sahələrdən bəziləri aşağıdakılardır:
-
Mətbəx: Kibritlər, ən çox mətbəxdə, ocaqları yandırmaq, qaz və digər alovlu cihazları işə salmaq üçün istifadə edilir.
-
Kamp və Açıq Hava fəaliyyətləri: Kibrit, çadırda qalarkən və ya dağçılıq zamanı odun yandırmaq və istilik təmin etmək məqsədilə istifadə olunur. Bu, həmçinin çadırda yemək hazırlamaq üçün də vacibdir.
-
Zərərli İnkişaf Edən Qeyri-Müəyyən Hallar: Kibritlər, təcili vəziyyətlərdə istifadə edilə bilər. Məsələn, təbii fəlakətlər zamanı kibritlər, insanlar üçün həyat xilas edən bir vasitə ola bilər.
-
Kimyəvi Tədqiqatlar və Sınaqlar: Kibritlər, bəzi kimyəvi tədqiqatlarda və ya təcrübələrdə istifadə oluna bilər. Kibritin alovlanma xüsusiyyətləri, müəyyən maddələrin test edilməsi üçün ideal bir vasitədir.
Kibritin Təsiri və Təhlükələri
Kibritin istifadəsi sadə görünə bilər, lakin onunla bağlı bəzi təhlükələr mövcuddur. Kibritlərdən düzgün istifadə edilməməsi, yanğın təhlükələrini və digər ciddi problemləri yarada bilər. Ən çox görülən təhlükələrdən biri kibritin diqqətsiz istifadə edilməsi nəticəsində başlayan yanğınlardır.
Kibritlərin istifadəsi zamanı diqqətli olmaq və onları uşaqlardan uzaq tutmaq vacibdir. Kibritin tərkibində olan maddələr, doğru istifadə edilmədikdə zəhərli ola bilər. Məsələn, kibritin başındakı fosfor və digər maddələr düzgün saxlanılmadıqda insan orqanizminə zərər verə bilər.
Nəticə
Kibrit, həyatda vacib bir yer tutur və gündəlik həyatımızda çox müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunur. Kibritin icadından bu günə qədər olan dövrlər, texnologiyanın və materialların inkişafını əks etdirir. Kibritin istifadəsi sadə olsa da, düzgün və təhlükəsiz istifadə edildikdə çox faydalı və təsirli bir vasitədir. Həmçinin, kibritlərin düzgün saxlanılması və uşaqlardan uzaq tutulması da önəmli bir məsələdir. Kibritin istifadəsi və təhlükəsizliyi ilə bağlı müasir yanaşmalar, insanların gündəlik həyatında yanğın təhlükələrini minimuma endirməyə kömək edir.