
Nizami Gəncəvi haqqında məlumat
Nizami Gəncəvi, XII əsrdə yaşamış və Azərbaycan ədəbiyyatının ən böyük klassiklərindən biri sayılan şair və mütəfəkkirdir. O, həm də Şərq poeziyasının ən önəmli nümayəndələrindən biridir və əsərləri dünyanın müxtəlif dillərinə tərcümə edilərək geniş şəkildə tanınmışdır. Nizami Gəncəvi, öz dövrü və sonrakı ədəbiyyat üçün böyük bir təsirə malik olmuşdur. Bu yazıda Nizami Gəncəvinin həyatı, əsərləri və ədəbi mirası barədə ətraflı məlumat verəcəyəm.
Nizami Gəncəvinin Həyatı
Nizami Gəncəvi, 1141-ci ildə Azərbaycanın Gəncə şəhərində dünyaya gəlmişdir. Əsl adı İsmayıl bin Qəsim olan şair, "Nizami" ləqəbini sonradan almışdır. O, dövrünün böyük alimləri və mütəfəkkirləri ilə əlaqələr quraraq həm nəzəri, həm də praktiki olaraq ədəbiyyat və fəlsəfə ilə maraqlanmışdır. Nizami Gəncəvi təhsilini yerli məktəblərdə almış və dini, fəlsəfi elmlər ilə yanaşı, əbədi ədəbiyyatla da tanış olmuşdur.
XIX əsr Osmanlı şairi və mütəfəkkiri Ziya Paşa Nizami Gəncəvinin şeirini "Şərqin Homeri" kimi dəyərləndirmişdir. Nizami Gəncəvi Gəncə şəhərində uzun müddət yaşamış və burada şeir və ədəbiyyat sahəsində böyük nüfuz qazanmışdır. O, həm də dövrünün sosial və mədəni həyatını, mədəniyyətlərarası əlaqələri yaxşı bilirdi. Onun dövründə Gəncə, müasir Azərbaycan, Qafqaz və Orta Şərq mədəniyyətlərinin təmas nöqtəsi idi. Nizami Gəncəvi ömrü boyu çox sayda şeir yazmış və əsərlərini müxtəlif mövzularda qələmə almışdır.
Nizami Gəncəvinin Əsərləri
Nizami Gəncəvi həm də mükəmməl bir epik şair kimi tanınır. O, həm də lirik şeir, fəlsəfi məzmunlu əsərlər yazmışdır. Nizami Gəncəvinin ən tanınmış əsərləri beş mükəmməl şeirindən ibarətdir. Bu şeirlər, "Xosrov və Şirin", "Leyli və Məcnun", "Sirlər xəzinəsi", "Yeddi Gözəl" və "Haft Peykar" adlanır. Bu əsərlər həm mövzu, həm də poetik üslub baxımından bir-birindən fərqlənir və Nizami Gəncəvinin yaradıcılığını daha da qiymətli edir.
1. Leyli və Məcnun
Nizami Gəncəvinin ən məşhur və ən geniş oxunan əsərlərindən biri "Leyli və Məcnun"dur. Bu əsər, ərəb folkloruna əsaslanaraq, bir-birinə aşiq olan Leyli və Məcnun adlı iki gəncin məhəbbətini izah edir. Ancaq onların sevgisi, cəmiyyətin və ailənin təzyiqi səbəbindən həyata keçə bilmir. Əsərdə sevginin təbii təzahürləri ilə yanaşı, cəmiyyətin və insanın daxili mübarizəsi də vurğulanır. Nizami Gəncəvi burada insanın daxili dünyasını və sevgi anlayışını dərin fəlsəfi və psixoloji yanaşma ilə təsvir edir.
2. Xosrov və Şirin
"Xosrov və Şirin" əsəri, Sasanilər dövrünün məşhur şahı Xosrov və erməni şahzadəsi Şirinin məhəbbətini təsvir edir. Bu əsər, həm də dövlətin, cəmiyyətin və şəxsi həyatın qarşıdurmasında sevginin necə bir təsirə malik olduğunu göstərir. Nizami, əsərdə təbiət və insan ruhunun qarşılıqlı əlaqəsini və sevginin gücünü göstərir. "Xosrov və Şirin" həm də İran və Azərbaycan ədəbiyyatında bir çox şairlər üçün ilham mənbəyi olmuşdur.
3. Haft Peykar (Yeddi Gözəl)
Bu əsər, Pəhləvi hökmdarı Bahrəm Şahın həyatından bəhs edir. Bahrəm Şah, yeddi gözəl qadınla evlənmiş və onların hər birinin simasında dünyanın yeddi müxtəlif növ gözəlliyini təsvir edir. Əsərdə sevgi, gözəllik və həyatın müxtəlif tərəfləri filosofca izah edilir. "Haft Peykar" həm də böyük bir etik və fəlsəfi məzmun daşıyır.
4. Sirlər Xəzinəsi
"Sirlər Xəzinəsi" Nizami Gəncəvinin daha çox fəlsəfi və təlimatçı bir əsəri olub, burada müxtəlif həyat dərsləri və insanın mənəvi inkişafı ilə bağlı fikirlər yer alır. Bu əsərdə şair həyatın mənası, yaxşılıq, ədalət və ruhani inkişaf mövzularını dərin bir şəkildə araşdırır. Eyni zamanda, şair burada insanın daxili dünyasına necə hakim olacağını və özünü necə inkişaf etdirəcəyini göstərir.
5. Yeddi Gözəl
"Yeddi Gözəl" əsəri, həm də estetik dəyərlər və həyatın gözəlliklərini təsvir edən bir şeir nümunəsidir. Bu əsərdə yeddi fərqli gözəl qadın və onların gözəlliklərini bir araya gətirərək, Nizami həm insanın həyatını, həm də sosial və mədəni mühitin müxtəlif tərəflərini gözəllik prizmasında göstərir.
Nizami Gəncəvinin ədəbi mirası
Nizami Gəncəvi yalnız poetik bir şəxsiyyət olaraq tanınmır, həm də bir fəlsəfi düşüncəçi və sosial tənqidçidir. Onun əsərlərində insanın daxili dünyası, sevgi, ədalət, dövlət və cəmiyyətin münaqişəsi kimi universal mövzular ön plana çıxır. Nizami, həm də təbiətə və insan ruhuna dərindən bələd bir şairdir. O, həm bir müəllim, həm də bir mütəfəkkir olaraq, dövrünün çoxsaylı problemlərini ədəbi dil vasitəsilə çözməyə çalışmışdır.
Onun şeirləri, Şərq və Qərb ədəbiyyatını birləşdirən bir körpü rolunu oynamış və əsərləri dünyanın müxtəlif dillərinə tərcümə edilərək geniş yayılmışdır. Nizami Gəncəvinin fəlsəfi yanaşmaları və dərin mənalı şeirləri, təkcə dövrünə deyil, həm də gələcək nəsillərə ilham vermişdir.
Nəticə
Nizami Gəncəvi, Azərbaycan ədəbiyyatının və ümumilikdə Şərq ədəbiyyatının əvəzsiz bir simasıdır. Onun əsərləri bu gün də oxunur və sevilir. Şairin əfsanəvi məhəbbət hekayələri və dərin fəlsəfi düşüncələri onu dünya ədəbiyyatında özünəməxsus yerə qoymuşdur. Nizami Gəncəvinin əsərləri, həm bədii, həm də fəlsəfi məzmunu ilə əsrlər boyu insanlar üçün əbədi bir qaynaq olacaqdır.