Ən böyük göl
Dünyanın ən böyük gölü hansıdır?
Dünyanın ən böyük gölü barədə sual coğrafiyaya marağı olan insanların ən çox araşdırdığı mövzulardan biridir. Xüsusilə məktəblilər, tələbələr, səyahətçilər və ümumi məlumat sevənlər üçün bu mövzu həm maraqlı, həm də öyrədici hesab olunur. Çoxları göl sözünü eşidəndə ilk olaraq Balaton, Baykal və ya Afrika göllərini xatırlayır, lakin dünyanın ən böyük gölü onların heç biri deyil. Gerçək cavab – Xəzər dənizidir. Adı “dəniz” olsa da, o, rəsmi olaraq göl statusuna malikdir və bu, onu dünya üzrə ən böyük qapalı su hövzəsi edir.
Xəzər dənizinin “dünyanın ən böyük gölü” adlandırılmasının səbəbi onun sahəsinin qeyri-adi dərəcədə böyük olmasıdır. Dünyadakı digər göllərlə müqayisə edildikdə Xəzər dənizi həm ölçüsü, həm quruluşu, həm də tarixi baxımından çox fərqli xüsusiyyətlərə sahibdir. Bu səbəbdən bir çox coğrafiya kitablarında və elmi mənbələrdə o, həm “göl”, həm də “dəniz” kimi qeyd edilir, lakin rəsmi təsnifatda o, göldür.
Xəzər dənizi niyə göl sayılır?
Adının “dəniz” olması insanlarda çaşqınlıq yaradır. Bəziləri hesab edir ki, Xəzər dənizi açıq okeanla əlaqəsi olduğuna görə dəniz olmalıdır. Amma burada əsas məsələ onun su balansı və coğrafi quruluşudur. Xəzər dənizinin dünyadakı heç bir okeana çıxışı yoxdur. Yəni su kütləsi tamamilə qapalıdır və yalnız çaylarla qidalanır. Bu cəhətdən Xəzər dənizi dünya elmi təsnifatında qapalı göl kimi qəbul olunur.
Digər göllərdən fərqli olaraq Xəzər dənizinin suyu duzludur. Bu da insanlarda “dənizdir” düşüncəsini gücləndirir. Lakin duzluluq göl statusunu dəyişmir. Baykal gölü şirin suya malik olduğu üçün göldür, Xəzər isə duzlu olsa da, qapalı hövzə olduğu üçün göldür.
Xəzər dənizinin ölçüsü nə qədərdir?
Xəzər dənizi sahəsinə görə dünyanın ən böyük gölüdür və bu status uzun illərdir dəyişməz qalıb. Onun ümumi sahəsi təxminən 386 min kvadrat kilometrdir. Bu rəqəm o qədər böyükdür ki, bəzi ölkələrdən də genişdir. Məsələn, Almaniya, Yaponiya, Norveç kimi ölkələrin sahəsini üstələyir. Xəzər dənizi dünyanın o qədər böyük bir hissəsini tutur ki, xəritəyə baxdıqda onu adi göl kimi təsəvvür etmək çətin olur.
Dərinliyinə gəldikdə isə, Xəzər dənizinin cənub hissəsi təxminən 1025 metr dərinliyə sahibdir. Bu göstərici ilə o, dünyanın ən dərin göllərindən biri olmasa da, yenə də çox böyük dərinlik sayılır və burada dəniz ekosisteminə bənzər zəngin sualtı həyat mövcuddur.
Xəzər dənizi hansı ölkələrlə sərhədlənir?
Dünyanın ən böyük gölü beş ölkənin sahillərini əhatə edir və bu ölkələr üçün həm iqtisadi, həm də strateji baxımdan böyük əhəmiyyətə malikdir. Xəzər dənizinə sahəsi olan ölkələr bunlardır:
- Azərbaycan
- Rusiya
- Qazaxıstan
- İran
- Türkmənistan
Bu ölkələr arasında Xəzər dənizinin təbii resursları – xüsusilə də neft və qaz yataqları – böyük rol oynayır. Bu səbəbdən də Xəzərin statusu yüzilliklər boyunca həm siyasi, həm də hüquqi müzakirələrin mərkəzində dayanıb.
Xəzər dənizi ekoloji baxımdan nə ilə fərqlənir?
Xəzər dənizi həm ölçüsü, həm də flora və faunası ilə digər göllərdən fərqlənir. Onun suyu duzlu olduğuna görə burada adi göllərdə rast gəlinməyən canlılar mövcuddur. Məsələn, Xəzər suitisi yalnız burada yaşayan unikal növdür və dünyada başqa yerdə təsadüf edilmir. Həmçinin nərə balığı kimi çox dəyərli və nəsli təhlükədə olan balıq növlərinin vətəni də Xəzərdir.
Son illərdə Xəzər dənizi iqlim dəyişiklikləri, sənaye tullantıları və suyun səviyyəsində azalmalar kimi problemlərlə üzləşib. Buna görə də ekologiya ilə məşğul olan qurumlar tərəfindən mütəmadi monitorinqlər aparılır. Ekoloji baxımdan bu dəniz həm nadir, həm də qorunması vacib olan su hövzələrindən biri hesab olunur.
Xəzər dənizi iqtisadi baxımdan niyə önəmlidir?
Xəzər dənizində dünyanın ən zəngin neft və qaz yataqlarından bəziləri yerləşir. Xüsusilə Azərbaycan üçün Xəzər, ölkənin enerji strategiyasının əsas hissəsini təşkil edir. Xəzərdən çıxarılan enerji resursları həm iqtisadi inkişaf, həm də regional əməkdaşlıq üçün böyük önəm daşıyır.
Balıqçılıq da Xəzərin iqtisadi rolu içərisində mühüm yer tutur. Burada nərə balığından əldə edilən kürü – qara kürü dünyada ən bahalı və dəyərli qida məhsullarından sayılır.
Niyə dünyanın ən böyük gölü olduğunun bilinməsi vacibdir?
Coğrafi biliklər hər kəs üçün əhəmiyyətlidir, çünki dünya haqqında məlumatlı olmaq insanın ümumi mədəniyyət səviyyəsini artırır. “Dünyanın ən böyük gölü hansıdır?” sualının cavabını bilmək həm məktəb təhsili, həm universitetlərdə imtahanlar, həm də müxtəlif müsabiqələr üçün lazımlıdır. Çoxları bu suala instinct olaraq “Baykal gölüdür” və ya “Afrikada yerləşir” kimi cavab versə də, əslində doğru cavab – Xəzər dənizidir.
Bu məlumat həm də Xəzərin dünya səviyyəsində nə qədər önəmli bir su hövzəsi olduğunu göstərir. Azərbaycan üçün isə bu, coğrafi qürur və tarixi üstünlük hesab olunur.
