Azərbaycan əlifbası
Azərbaycan əlifbası nədir və hansı xüsusiyyətlərə malikdir?
Azərbaycan əlifbası Azərbaycan dilinin yazılı şəkildə ifadəsi üçün istifadə olunan rəsmi yazı sistemidir. Bu əlifba 1992-ci ildən etibarən latın qrafikasına əsaslanır və dilimizin fonetik quruluşuna tam uyğunlaşdırılıb. Azərbaycan əlifbası həm sadəliyi, həm də səs-hərf uyarlılığı ilə seçilir. Hər səs demək olar ki, bir hərflə ifadə olunur və bu, oxumağı və yazmanı olduqca asanlaşdırır. Əlifbanın hazırlanmasında məqsəd həm milli dəyəri qorumaq, həm də beynəlxalq standartlara uyğun modern yazı sistemi yaratmaq idi. Bu dəyişiklik sayəsində Azərbaycan dili rəqəmsal mühitə daha rahat inteqrasiya olundu, çünki latın qrafikası bütün cihazlarda problemsiz dəstəklənir.
Azərbaycan əlifbası neçə hərfdən ibarətdir və onların xüsusiyyətləri nələrdir?
Müasir Azərbaycan əlifbası 32 hərfdən ibarətdir. Hərflərin böyük qismi beynəlxalq latın əlifbasına uyğun olsa da, dilimizə məxsus səsləri ifadə edən xüsusi hərflər də mövcuddur. Bu hərflər dilimizin fonetik zənginliyini tam şəkildə əks etdirir.
Azərbaycan əlifbasının bütün hərfləri:
A, B, C, Ç, D, E, Ə, F, G, Ğ, H, X, I, İ, J, K, Q, L, M, N, O, Ö, P, R, S, Ş, T, U, Ü, V, Y, Z
Bu əlifbada W, X (ingilis dilindəki “ks” deyil), Ä, Ö, Ü kimi fərqli səsləri ifadə edən xüsusi işarələr yoxdur, lakin Azərbaycan dilinin ehtiyaclarına uyğun olaraq Ə, Ç, Ş, Ğ, Ö, Ü, I, İ kimi hərflər əlavə edilib. Bu hərflər dilçi mütəxəssislərin uzun illər boyunca apardığı tədqiqatların nəticəsində formalaşıb və xalqın danışıq tərzi ilə tam uyğunluq təşkil edir.
Azərbaycan əlifbası niyə dəfələrlə dəyişdirilib?
Azərbaycan əlifbasının tarixi çox maraqlıdır. Tarix boyu müxtəlif əlifbalar arasında keçid olub və bunun əsas səbəbi siyasi, mədəni və texnoloji dəyişikliklərlə bağlıdır. Əvvəllər Azərbaycan dili ərəb qrafikasında yazılırdı. Lakin ərəb əlifbasının fonetik baxımdan Azərbaycan dilinə uyğun olmaması oxu-yazı prosesini çətinləşdirirdi.
1929-cu ildən sonra latın əlifbasına keçid edildi, lakin Sovet İttifaqının tələbi ilə 1939-cu ildə kiril əlifbası tətbiq olundu. Nəhayət, müstəqillikdən sonra — 1 avqust 1992-ci ildə Azərbaycan yenidən latın qrafikasına keçdi və bu gün də istifadə olunan 32 hərfli əlifba rəsmiləşdi. Bu dəyişikliyin məqsədi həm texnologiyaya uyğunlaşmaq, həm də milli yazı ənənəsini daha müasir formada davam etdirmək idi.
Azərbaycan əlifbasının üstünlükləri nələrdir?
Azərbaycan əlifbası bir çox üstünlüklərə malikdir və bu səbəbdən öyrənilməsi olduqca sadədir. Əsas üstünlüklər bunlardır:
-
Fonetik uyğunluq: Dilimizdəki demək olar ki, hər səs özünə məxsus hərflə ifadə olunur. Bu isə oxu və yazı prosesini xeyli asanlaşdırır.
-
Texnoloji rahatlıq: Latın qrafikası bütün telefon, komputer və proqramlarda problemsiz dəstəklənir.
-
Sadə öyrənilmə: Həm uşaqlar, həm də əcnəbilər bu əlifbanı rahatlıqla öyrənirlər.
-
Qrafik səliqə: Hərflərin yazılış forması aydın və ardıcıldır. Bu da çap və dizayn işlərində üstünlük yaradır.
-
Beynəlxalq uyğunluq: Latın əlifbası dünya dillərinin çoxunda istifadə olunur, buna görə də beynəlxalq ünsiyyət daha rahat olur.
Azərbaycan əlifbasını necə öyrənmək olar?
Azərbaycan əlifbasını öyrənmək istəyənlər üçün ən yaxşı üsul hərfləri təkcə əzbərləmək deyil, həm də onları praktiki şəkildə istifadə etməkdir. Tələffüz məşqləri aparmaq, uşaqlar üçün hazırlanan əlifba kitablarından istifadə etmək, sadə sözlər yazmaq və gündəlik olaraq oxu praktikasına vaxt ayırmaq ən təsirli üsullardandır.
Əlifba öyrənənlər üçün bu addımlar faydalıdır:
-
Hərfləri tələffüzlə birlikdə öyrənmək
-
Sadə sözlərlə yazı çalışmaları etmək
-
Uşaqlar üçün əlifba oyunlarından istifadə etmək
-
Oxumağı çətinləşdirməyən qısa mətnlər oxumaq
-
Əlifbadakı xüsusi səslərin yazılış və oxunuş fərqlərini məşq etmək
Bu qaydalar həm uşaqlar, həm də yeni başlayanlar üçün əlifbanı qısa müddətdə mənimsəməyi asanlaşdırır.
Azərbaycan əlifbası gələcəkdə dəyişə bilərmi?
Hazırkı əlifba həm texnoloji, həm də fonetik cəhətdən dilimizə tam uyğun olduğuna görə dəyişdirilməsi ehtimalı çox aşağıdır. Alimlərin fikrincə, Azərbaycan əlifbası artıq stabil və müasir tələblərə cavab verən yazı sistemidir. Bu səbəbdən gələcək nəsillər də çox yüksək ehtimalla eyni əlifbadan istifadə edəcək.
