Refleks nədir?
Refleks nədir?
Refleks nədir sualı, xüsusilə biologiya, sağlamlıq və insan davranışı ilə maraqlananların tez-tez araşdırdığı mövzudur. Refleks insan beyninin və sinir sisteminin xarici və ya daxili qıcıqlara qarşı çox sürətli və avtomatik reaksiyasıdır. Yəni refleks elə bir cavabdır ki, insan onu düşünmədən, iradəsindən asılı olmadan göstərir. Reflekslərin əsas məqsədi bədəni qorumaq, təhlükəni azaltmaq və həyati funksiyaları sürətli şəkildə idarə etməkdir.
İnsanın əlini isti bir yüzəyə toxundurub dərhal çəkməsi refleksdir. Gözə yaxınlaşan nəsnəyə görə göz qırpma da refleksdir. Yəni refleks nədir sualının ən sadə cavabı belədir: düşünmədən verilən ən sürətli cavabdır.
Refleks necə yaranır?
Reflekslər sinir sisteminin ən sürətli fəaliyyətidir. Bu proses bir neçə millisaniyə ərzində baş verir. Qıcıq sinirlər vasitəsilə onurğa beyninə çatır və onurğa beyni həmin anda cavabı geri göndərir. Maraqlıdır ki, reflekslər çox vaxt beynə çıxmadan belə cavab verir, buna görə refleks reaksiyası bu qədər sürətlidir.
Bu mexanizm bədəni qoruyan avtomatik sistem kimidir. Buna görə də refleks nədir sualının elmi cavabı belədir: xarici qıcıqlara qarşı onurğa beyni tərəfindən idarə olunan avtomatik sinir reaksiyası.
Reflekslərin növləri hansılardır?
İnsan bədənində bir neçə növ refleks mövcuddur və hər biri fərqli funksiyalar daşıyır.
1. Doğuşdan olan reflekslər
Bu reflekslər doğuşdan mövcuddur və körpələrdə aydın şəkildə görülür. Əmmə refleksi, tutma refleksi və ağlama refleksi buna nümunədir.
2. Qazanılmış reflekslər
Sonradan öyrənilən və təkrarlama ilə formalaşan reflekslərdir. Məsələn, velosiped sürən biri tarazlığı qorumağı zamanla refleks kimi öyrənir.
3. Müdafiə refleksləri
Bədənə təhlükə yaxınlaşanda yaranır. Göz qırpmaq, isti toxunuşdan əli çəkmək kimi reaksiyalar bu qrupdadır.
4. Vegetativ reflekslər
İnsanın idarə etmədiyi, orqanların avtomatik işləməsini təmin edən reflekslərdir. Ürək döyüntüsünün tənzimlənməsi, tənəffüsün sürətlənməsi bu növdəndir.
Körpələrdə refleks nədir və necə yoxlanılır?
Yeni doğulmuş körpələrdə reflekslər ən vacib inkişaf göstəricilərindən biridir. Həkimlər körpənin tutma refleksini, addımlama refleksini və əmmə refleksini yoxlayaraq sinir sisteminin normal işləyib-işləmədiyini müəyyənləşdirirlər. Bir körpənin barmağa sıxıca yapışması da refleksdir, qəfil səsə diksinməsi də. Bu reflekslər uşağın inkişafının sağlam olub olmadığını göstərən mühüm əlamətlərdir.
Refleks insanı necə qoruyur?
Refleks nədir sualının cavabı yalnız “sürətli reaksiya” deyil. Reflekslər insan həyatını birbaşa qoruyan mexanizmdir. Əgər insan isti bir dəmirə toxunanda düşünərək cavab versəydi, əli çox daha ciddi yanardı. Lakin refleks bunu avtomatik edir və beyin bu prosesə sonradan qoşulur.
Bu mexanizm insanın sağ qalması üçün təbii müdafiə sistemidir. Bu səbəbdən reflekslər təkcə davranış deyil, həm də bioloji təhlükəsizlik sistemidir.
Refleks və instinkt arasında fərq nədir?
Çox insan refleks və instinkti qarışdırır. Refleks ani və mexaniki cavabdır, instinkt isə davranış modelidir. Məsələn:
-
İsti dəmirdən əli çəkmək — refleksdir.
-
Ana quşun balasını qoruması — instinktdir.
Yəni refleks nədir sualının cavabı çox qısa və mexaniki olsa da, instinkt müəyyən məqsədə yönəlmiş davranışdır.
Refleksin təlimlə dəyişməsi mümkündürmü?
Bəzi reflekslər təlimlə güclənə və ya zəifləyə bilər. İdmançılar, musiqiçilər və ya sürücülər illər ərzində o qədər çox təkrarlayırlar ki, hərəkətlər refleksə çevrilir. Məsələn, peşəkar qapıçı topu saniyələr içində tutur, violin ifaçısı barmaqlarını düşünmədən hərəkət etdirir. Bu, öyrənilmiş reflekslərdir.
