Oriyetasiya nədir?
Oriyetasiya nədir?
Oriyentasiya nədir sualı gündəlik həyatda, psixologiyada, biologiyada, təhsildə və iş mühitində tez-tez rast gəlinən anlayışlardan biridir. “Oriyentasiya” sözünün əsas mənası istiqamət tapmaq, doğru istiqamətə yönəlmək və ya öz yerini müəyyən etmək deməkdir. Bu anlayış həm fiziki məkan üzrə, həm də mental və sosial vəziyyətlərdə istifadə olunur. Məsələn, bir insan yeni işə başlayanda “işə oriyentasiya”, yəni iş proseslərinə uyğunlaşma mərhələsi keçir. Eyni zamanda, insan bir ərazidə necə hərəkət edəcəyini tapanda da “məkan oriyentasiyası” olur. Buna görə oriyentasiya nədir sualı geniş mənalı və çox sahəli bir anlayışdır.
Psixologiyada oriyentasiya nədir?
Psixologiyada oriyentasiya nədir soruşulduqda cavab daha spesifikdir. Bu anlayış insanın zamanı, məkanı, özünü və ətrafındakı insanları düzgün tanıma və dəyərləndirmə bacarığıdır. Məsələn, insan neçəci gün olduğunu, harada olduğunu və kimlə ünsiyyətdə olduğunu təyin edə bilirsə, onun psixoloji oriyentasiyası normaldır. Bəzi nevroloji xəstəliklərdə bu bacarıq pozula bilər və insan zaman, məkan, şəxsiyyət oriyentasiyasını itirə bilər. Bu zaman həkimlər buna “oriyentasiya pozuntusu” deyir.
Təhsildə oriyentasiya nə deməkdir?
Təhsil mühitində oriyentasiya nədir? Bu, tələbələrin, şagirdlərin və ya yeni işə başlayan müəllimlərin mühitə alışması, qaydaları öyrənməsi və adaptasiya prosesidir. Universitetlər ildə bir dəfə “oriyentasiya günü” təşkil edir ki, tələbələr dərs proqramını, müəllimləri, kampusu və qaydaları tanısınlar. Bu proses yeni mühitə uyğunlaşmanı çox asanlaşdırır. Yəni təhsildə oriyentasiya həm məlumatlandırma, həm də psixoloji rahatlaşdırma mərhələsidir.
İş mühitində oriyentasiya nədir?
Yeni işə başlayan hər kəs üçün “işə oriyentasiya” xüsusi mərhələdir. Bu, işçinin şirkətlə tanış olması, vəzifələrini öyrənməsi, daxili qaydaları anlaması və komanda ilə adaptasiyasıdır. İşə düzgün oriyentasiya prosesindən keçən əməkdaş daha tez uyğunlaşır, daha az stress yaşayır və daha məhsuldar olur. Buna görə müasir şirkətlər oriyentasiya prosesinə xüsusi diqqət ayırır.
Biologiyada oriyentasiya nədir?
Biologiyada oriyentasiya nədir sualına cavab — canlıların ətraf mühitə uyğun şəkildə istiqamət tapmasıdır. Məsələn:
-
Quşların miqrasiya zamanı istiqamət tapması
-
Balıqların sürü halında hərəkət etməsi
-
Bitkilərin günəşə doğru yönəlməsi
Bu nümunələr canlıların oriyentasiya qabiliyyətini göstərir. Bu bacarıq onların həyatda qalması üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.
Məkan oriyentasiyası nədir?
Bu qeyri-psixoloji mənada, insanın ətraf mühiti tanıması və öz yerini düzgün təyin etməsi deməkdir. Məsələn:
-
Yeni şəhərdə yol tapmaq
-
Xəritəyə baxaraq istiqamət götürmək
-
Otaqda yerləşməni müəyyən etmək
Çox insanlar maqnit, xəritə, GPS və vizual məlumatlar vasitəsilə məkan oriyentasiyasını həyata keçirirlər.
Oriyentasiya özünü nə zaman göstərir?
Oriyentasiya gündəlik həyatın bir çox anında ortaya çıxır:
-
Yeni işə başlayanda
-
Yeni əraziyə gedəndə
-
Yeni insanlarla tanış olanda
-
Yeni vərdiş öyrənmək lazım olanda
Bu proses insanın beynindəki uyğunlaşma mexanizmlərinin işə düşdüyünü göstərir. Oriyentasiya nədir sualının geniş cavabı da məhz bu adaptasiya bacarığıdır.
Oriyentasiya pozuntusu nədir?
Bəzi hallarda oriyentasiya pozula bilər və insan:
-
Harada olduğunu
-
Bu günün tarixini
-
Kimlə danışdığını
-
Neçə yaşında olduğunu
düzgün dəyərləndirə bilmir. Bu vəziyyət Alzheimer, demensiya, insult və ağır psixoloji travmalar zamanı görülür. Bu cür hallarda tibbi yardım çox vacibdir.
